Monday, June 29, 2009

Zalenna sualin Mizo nulate

"Zalenna hi kan chhungkua hian kan tuipui reng reng a, khatia Hnam Movement a lo chhuah pawh khan a tir phat atangin kan chhungkua khan kan buaipui a, tichuan ramhnuaiah ka chhuak ve ta a ni mai," tiin zalenna sualtu hmeichhia - Lalthlamuani chuan Zozam Weekly a hrilh.


"Ramhnuaiah chuan kan tangkai ve khawp mai; a tir lamah kha chuan meizial kha kan zial nasa. Awl kha a awm lo a, hmeichhia kha chuan nu chan kan chang a ni ber mai. Kawr tet te kan thui a, rem leh rem lova bungbu kut chunga thui chang te pawh kan nei. A tul tul kan thawk a, inchhungkhura nu dinhmun ang deuh hi kan dinhmun chu a ni mai ti ila kan daw lo ang," a ti bawk.

Zoramin zalenna a sual lai khan hmeichhiate pawhin a theih ang angin tha an thawh ve a, khatih hun laia hmeichhe tleirawl leh nulate kha ramhnuai sipaite hrai puartu ber, ti ila kan sawi sual tampui awm lo e. Nula leh tleirawlte kha, bawng vulh hauh lo pawh, bawng khalh tur ni awm tak tein ramhnuai lamah chawfun nen an inak chhuak a, tichuan, ramhnuaiah Mizo sipaite kha chaw an va pe thin. Mizo sipaite'n khuaah chaw an zawnin anmahni lo hraitu ber pawh hmeichheho an ni. An tangkaina kawng sawi tur tam tak a awm ang, chu'ng zingah chuan an rammut thu hi a bang thei lo ang. Amaherawhchu, zalenna suala Mizo hmeichhiate rammut thu hian hriat a hlawh lo viau thung.

Zalenna suala Mizo nulate rammut thu hian hriat leh chhinchhiah a hlawh lo hle, anmahniho-a tak pawh, thiltithei dinhmunah an ding zui vak lo nen, an inpho langsar lem lo. Hna hrang hrang thawkin an khawsa a, a then phei chu an thi tawh. A la dama te pawh 'Mizo nu' takin mahni awmhmunah an khawsa melh melh a ni ber.

Zoram buai tirh lam, 1966-1968 chhung khan rammu zingah hmeichhia 50-60 bawr an awm nia hriat a ni a, mahse, engemaw zat an kir leh thung. 1969 kumtir, MNF-hovin East Pakistan an thlen thlak hnuah chuan an tlem ta hle, an zinga a chanve vel chauhvin East Pakistan hi an thleng niin a lang. Zozam Weekly-in a hriat theih chinah chuan zalenna suala rammu zingah khan hmeichhia 57 an awm a, mi 19-in East Pakistan an thleng. Pasalte zuia chhungkuaa khawsa an awm nual a, chu'ng chu chhiar tel an ni lo. Mahnia chhuakte chauh chhiar an ni.

Hmeichheho kha nurse, army leh staff assistant-ah te an awm hlawm a, office-a thawk, deputy secretary pakhat a awm bawk. Tin, general duty tia sawi an awm nual bawk. Hna chanpual an nei hlawm a, amaherawhchu, a remchan dan ang zelin hna dang pawh an khawih thin tho. General Duty tih hian an hna kha a fun kim ber awm e, a tul tul an thawk a, an theih ang angin Mizo nuna hmeichhe hna an khawih thin a ni.

Hriat theih chinah nurse kha 9 an awm a, anni hi Durtlang damdawi in atanga nurse hna zirchhuak, Tinsangi'n a ho a ni.

East Pakistan an thlen hnuah Mahmuam khuaah damdawi in an hawng a, hetah hian Tinsangi chuan damdawi in enkawl pahin midang zirtir hna a thawk thin. Midangte chu chuta zirchhuakte chu an ni hlawm. Hmeichhe nurse 8 bakah hian male nurse 3 an awm; Tanpuia, Nghaka leh Unionthanga te.

Heng hun lai chanchin hi sawiin Tinsangi chuan, indonaa hliam bakah hrisel lohna neuh neuh nei an awm nek nek a, an indaih lo thei hle niin a sawi. Doctor tel lova damlo enkawl hna, inzai thlenga thawh chu a hautak thin hle niin a sawi bawk.

"Hliappui kan zuk thlengthla ta a, Hliappui ramah chuan ruh them thi ka va zai a, a damchhuak hlauh mai. Mahmuamah chuan damdawi in kan nei a, damlo an tam si a, kan indaih lo chuan training kan inpe ta a, nitin tlai dar 3-ah chu chu kan nei thin," tiin Zozam Weekly a hrilh.

'Sister' tia vuah, Tinsangi chuan: "Damdawi inah khan thi an awm lo a, ka chhuang ve hle. Pathian hnathawh tak tak a ni," tia sawiin, nurse hna a lo zir te pawh chu "khang atan khan Pathianin min lo duh a ni" a ti bawk.

Ramhnuaia a chhuah hma pawhin ani hian Aizawl velah ramhnuai sipai hliamte enkawl hna a theih ang angin a lo thawk tawh thin a, chu'ng atanga lo hriain MNF hruaitu thenkhatin an sawm a, chu chu a chhang ta a ni.

"A bul takah chuan damdawi lam te ka lo zir ve tawh avangin, an mi tih dan takah chuan, 'damlo enkawl tur an awm dawn avangin kan mamawh che a ni' an ti a, 'a nih tak chu' tiin ka chhuak ta a ni," tiin ramhnuaia a chhuah dawn lai vel chanchin a sawi.

MNF sipai hliam a lo enkawl thin avang khan hektu an awm tih sawiin, chutiang vel boruakah chuan a chhuak ta tih a sawi bawk.

Rammua chhuak hmeichhia, Zozam Weekly-in a biakpawhte chuan zalenna suala an chhuah chhan chu ram leh hnam an hmangaih vang niin an sawi hlawm.

Rebeki, ramhnuaia staff assistant thin chuan: "Sawi leh chuan tur vak pawh a awm lo - ram leh hnam hmangaihna vang a ni mai," tiin ramhnuaia a chhuah chhan a sawi.

An chhungkaw chanchin sawiin Rebeki chuan, a nu chu independent thlahlel ngawih ngawihtu a nih thu a sawi a, chu chuan amahah nghawng a neih thu a sawi bawk.

"MNF chhuah hma pawhin, ka nu hi 'naktuk hi independence day a ni a, Lammualah kal vek tur' tia tlangau an au te hian 'sala kan tan ni a nia' tiin a tap tlaivar thin," tiin a seilenna chhungkaw chanchin a sawi. India Independence Day chu Rebeki nu hian 'sala tan ni'-ah a ngai a ni. Rebeki u-te pahnih chu MNF office-a hmeichhe thawk hmasa ber an ni.

Ramhnuai sorkara deputy secretary thin, C Lalthlamuani pawhin "ram leh hnam ka hmangaih vang" tiin ramhnuaia a chhuah chhan Zozam Weekly a hrilh ve bawk.

Ani hi 1963 November thlaah khan Dibrugarh-ah a zin a, chumi tuma mi ramin hma an sawn nasatzia te a'n hmuh chuan, Mizoram dinhmun la hniam bikzia ngaihtuahin, 'Assam sorkar hnuaia awm theuh theuh' tih ngaihdan a nei tan ta a, Mizoram tana ke pen ve duhna rilru a pu tan ta a ni.

Tichuan, 1966 June thlaah a hnathawh lai, zirtirtu hna bansanin MNF a zawm ve ta a, hemi kum hian Chief Commissioner Office, Run Bung an tih, Northern Area-ah clerk hna a thawk. He hna a thawh chhung hian MNF thil pawimawh tam tak a kutah a awm a, a hna ber chu lehkha chhut leh 'document' pawimawh enkawl te a ni. A kutah hian thuruk tam tak a awm thin.

1967-ah an hotute chuan, ‘lehkhathiam i ni a, hna pawimawh tak kan pe ang che’ tiin Excutive Secretariat-ah deputy secretary-in an dah ta a ni.

Deputy secretary a nih chhung hian rambuai vangin Mizoramah sorkar thuin sikul te khar a ni a, amaherawhchu, sikul hawn lehna thupek chu MNF lam atangin chhuah tura rel a ni thung. Tichuan, deputy secretary chuan 1967 January-ah Sialhawk atangin sikul hawnna thupek a chhuah ta a, hemi tum hian All India Radio chuan ‘Lalthlamuani intiin sikul hawnna thu a rawn chhuah’ tiin a puang nghe nghe.

Sikul hawnna thupek hi a hlawhtlin loh avangin 1968 June ni 1-ah Tuibual Police post atangin chhuah nawn a ni a, chief administrator a awm loh avangin a aiawhin Lalthlamuani hminga chhuah a ni.

C Lalthlamuani hi MNF signatory zinga mi C Vanlalzika nen an rammutna lamah hian an innei a, ramhnuaiah hian fa te pawh an nei a ni. C Lalthlamuani hian April ni 9, 2007-ah khan khawvel a chhuahsan.

Anni ang bawkin defence minister, army chief ni bawk R Zamawia leh rammua chhuak Lalthlamuani te pawh an rammutna lamah hian an innei ve bawk.

Lalthlamuani hian kum 17 a nih laiin hnam sipai a zawm a, hnam sipaite'n Champhai an lak ni - March ni 14, 1966-ah a zawm a ni. Amah hi Champhai nula a ni a, ramhnuaiah hian Eastern Command-ah a awm nghal. Chuta tangin army headquarters-a awm turin a chhuk ta a ni.

A tira tarlan tawh ang khan anni chhung hian Mizo Hnam Movement hi a tuipui hle a, ani pawh hian naupang te mah ni se a tuipui hle. Ram leh hnam tan ramhnuaiah chuan a chhuak ve ta a ni.

"Champhaiah volunteer turho training an pek lai pawhin ka tel ve a, a boruak khan min nuai hneh khawp mai. Hmeichhia kha kan awm ve nual a, silai te pawh kan kap ve. Tin, silai thiah leh hawn te min zirtir a, min remkhawm tir leh a, first aid lam min zirtir bawk a, a rem rem kha min zirtir a ni mai a, sipai rengrut ang hi kan ni mai. Zalenna puan hma khan Champhai damdawi inah MNF ang ni lovin, a rukin kan lo che ve lauh lauh thin bawk. Tiang chuan inbuatsaih sa thlapin kei chuan kan hnam movement kha ka zawm a ni," tiin ramhnuaia a chhuah dan a sawi.

"East Pakistan a tlawm tak hnu khan hmeichheho khan hnawk chan kan chang ta deuh a, Arakan thleng thla kha chu kan tam ta lo," a ti.

Khatia ramhnuaia a chhuak kha a inchhir lo a, mahse, lehkha a zir san loh phah erawh pawi a ti thin. "Inchhirna ka nei lo; zirna kan chhunzawm thei lo erawh hi chu ka ui thin. Amaherawhchu, kan tih theih sang ber ram leh hnam tan kan pe tihnaah ka ngai a," tiin hemi chungchang hi a sawi.

Zalenna sual chhan - 'self determination' chuan vawiin thlengin a lung a la len a, "Hei hi chu kan chanvo, kan hnam chanvo liau liau a ni," a ti.

MNF sipai zinga hmeichhe pakhat, ralthuam lek ve ngat, Hrangzovi pawhin ramhnuaia a chhuah chhan chu ram leh hnam a hmangaih vang a nih thu a sawi ve bawk. Amah kawmtu Hmingthanzuali, research scholar chuan, "Mizoramin hmasawnna tak tak a neih theih nan te ke pen tul a ti a, zalenna neih ngei a tul nia hriain 1966-ah khan MNF-ah a hming a ziak lut a ni," tiin a sawi.

Ramhnuaiah khan hmeichhiate hian enhran an hlawh lo a, mipaho khan anmahni angin an en ve mai nia an hriat thu an sawi hlawm.

"Mipa leh hmeichhia kan inen dan a hrang miah lo. Chaw lo tui lova khawsaho, kan neih ang ang insemtlang thin kan ni a, kan inhmangaih a, vawiin thleng hian kan la inngaina ngawih ngawih a ni," tiin C Lalthlamuani chuan hemi chungchanga Zozam Weekly zawhna a chhang.

Rebeki chuan a tul tul an thawk a, mipate pawhin buh an thlei ve lawp lawp tih sawiin, inthliarna a awm lo niin a sawi a, "hmeichhiate'n ngaih pawimawh kan hlawh loh ka hre lo" a ti ve bawk.

Hrangzovi chuan hna reng reng hmeichhia a nih vanga thawh theih loh neih a tum ngai lova, riahbuk sak a tul chang pawhin mipate'n puih tum thin mah se a duh ngai lo. "Chempui ka nei a, kut leh ke ka nei a, mipain an tih theih chu ka tih ve theih lohna tur ka hre ngai lo. Keimah ngeiin ka ti ve mai thin," a ti.

Hetih lai hian hmeichhe pakhat, a hming tarlan rem lo chuan East Pakistan an thlen thlak hnuah khan hmeichhiate hnawk tihna awma a hriat thu a sawi ve thung. Chu nu chuan Mizoram chhunga an awm lai chuan an inlungrual tlang a, East Pakistan an thlen hnuah erawh hmeichhe ngaitheilo an awm niin a sawi a ni. Eng nge a chhan erawh sawi tur a hre lo. East Pakistan an thlen hnuah khan nupui-pasala innei an awm nual a, chu pawh chu ani ngaihdanah chuan, hmeichhe hnawk tihna a awm avangin hmeichhe tan chuan pasal neih mai kha a him vang a ni.

Ramhnuaia an chhuah vang hian an nih tur ang an nih loh phah hlawm. A thenin an zirlai an kalsan a, an thenin an hna an bansan bawk. Chutih laiin, Zozam Weekly-in a biakpawhte atanga a lan dan chuan, chhungkua atangin he'ng mite hian dodalna emaw an tawk lo thung.

Tinsangi chu sorkar hnuaia nurse hnathawk lai a ni a, a lo haw hnuah re-instate-in thawk leh mah se a hloh hnem hle. Arrear pawh kum hnih emaw chauh a la. Tunah hian pension-in a chhuak tawh a ni. C Lalthlamuani pawh Sihphir Middle School-a zirtirtu a ni a, ani phei chuan a hna a chan hlen. Rebeki chu Republic High School-a pawl 7 a zirlaia chhuak a ni a, "lehkhathiam lovin kan awm phah a nih hi" tiin a sawi nghe nghe. Tin, nula hrisel pangngai tak ni thin, bawrhsawm ta hle an awm nawk bawk. Mahse, tuma'n an inchhir thu an sawi lo, an chhir loh thu an sawi vek zawk.

Hmeichhe rammute
1. Thangthuami D/o Liankhuma
2. Biakliani D/o Khawbuaia
3. Vanrammawii D/o Liandawla
4. Romani D/o Neihliana
5. Lalchhani D/o Chhingpuia
6. Dengziki D/o Turuma
7. Rinpuii D/o Lalbuanga
8. Thanghrangi D/o Saihnuna
9. Hmangaihzuali D/o Khualthangchina
10. Sanghliri D/o Rohluta
11. Thanzami D/o Kapliana
12. Lalawmpuii D/o Liandailova
13. Chawngpari D/o Chawngbuanga
14. Nunengi D/o Lamgina
15. Lalchhungi D/o Paliana
16. L Thansangi
17. Thangmawii
18. Rinthangi D/o Rokhuma
19. Darchhingpuii D/o Dengkunga
20. Chhungi
21. Sapzari D/o Sapkhama
22. Darzikpuii D/o Vanbiala
23. Darnghilhlovi D/o Dengkunga
24. Rebeki
25. Darhmingthangi D/o Khara
26. Ronghaki
27. Lalropuii
28. Parkungi D/o Zamana
29. Lallawmi D/o Hrangkunga
30. Chuhthangi D/o Laltanpuia
31. Biaknungi D/o Hrangliana
32. Lalbiakliani D/o Robert Zodinliana
33. Lalziki
34. Sangpuii
35. Kapzauvi
36. Nelziki
37. Vari
38. Saichhingi
39. Sangthangi
40. Biakthangi
41. Zosangliani
42. Ramliani
43. Rozami
44. Sawiziki
45. Tinsangi
46. Lalthlamuani W/o R Zamawia
47. Chalmawii W/o Kapkima
48. Rami
49. Lalchhawni
50. Lalhlupuii
51. Tangmawii
52. Biaksangi (L)
53. Lalpianmawii
54. Hrangzovi
55. Suakthuami
56. Kapthuami
57. C Lalthlamuani (L)
Heng mite hi Zozam Weekly-in a hriat theih chinte an ni.



Mizo hmeichhia East Pakistan thlengthlate
Hming Hna Address
(i) Tinsangi Nurse Dinthar
(ii) Lalramliani Nurse Missionary-in a chhuak
(iii) Lalchhawni Nurse NE Khawdungsei
(iv) Lalhlupuii Nurse Thenzawl
(v) Thangmawii Nurse Kolasib
(vi) Zahmingliani Nurse Lengpui
(vii) Biaksangi (L) Nurse Aizawl Tlangnuam
(viii) Lalpianthangi Nurse Lunglei
(ix) Lalthlamuani Nurse Tuivamit
(x) Hrangzovi Army Saitual
(xi) Thansangi Army Kanaan
(xii) Biakthangi Army Saitual
(xiii) Chalmawii Army Chawlhhmun
(xiv) Rebeki Staff Assistant Dawrpui Vengthar
(xv) Suak\huami (L) Staff Assistant Champhai
(xvi) Sawizingi (L) Staff Assistant
(xvii) Kap\huami (L) Staff Assistan Kanghmun
(xviii) C Lalthlamuani Dy Secretary Mission Vengthlang
Heng mite hi Zozam Weekly-in a hriat theih chinte an ni.

Related Posts :



1 comment: